PDR: AKRAN BASKISI

Akran, çocuk ve ergenlerde aynı yaş grubundan olan bireyleri ifade eden bir kavramdır. Akranlarla kurulan ilişkiler ve akran gruplarına dâhil olmak özellikle ergen bireyler için çok önemlidir.

Ergenlik dönemiyle birlikte bireyler ailelerinden uzaklaşmakta, arkadaşlarıyla daha yakın ilişkiler kurmakta ve akran grupları içerisinde daha çok vakit geçirmektedirler. Bu dönemde bireyin kendisine yönelik algısının şekillenmesinde, akranlarının onunla ilgili düşünceleri çok önemlidir. Akranlarından gelen olumlu geribildirimler bireyin kendisine yönelik olumlu bir algı geliştirmesini, sağlıklı ilişkiler kurabilmesini ve daha kolay sosyalleşebilmesini sağlarken olumsuz geribildirimler tam tersi bir etki göstermektedir.

Ergenlik döneminde bireyin olumlu arkadaş ilişkileri geliştiremeyişi veya arkadaşlarıyla kurduğu çatışmalı ilişkiler daha sonra yaşayacağı problemlerin belirtileri olabilmektedir. Olumsuz akran grupları da ergenin davranışlarının yönünü belirleyen unsurlardan birisidir. (Lempers, 1993; Akt: Yıldırım, 2007).

Akran baskısı bireyin; içerisinde bulunduğu akran grubundaki kişiler tarafından, onların davranışlarına benzer şekilde davranmaya zorlanmasıdır. Akran baskısı, kişiye doğrudan nasıl davranacağının söylenmesi şeklinde olabilir veya kişinin akran grubuna katılmak için kendisini o davranışa uymak zorunda hissetmesi şeklinde olabilir. Birey bir gruba ait olmak, ait olduğu grup tarafından dışlanmamak, grup üyelerinin kendisiyle alay etmesine maruz kalmamak için bu baskıya boyun eğer.

Kabul görme ve onaylanma ihtiyacı, özgüven eksikliği, çatışma ve çözüm bulma becerilerinde eksiklik, yakınlık ve bir gruba dahil olma ihtiyacı, reddedilme dışlanma ve alay edilme korkusu, değer görme ihtiyacı, sosyalleşme ile ilgili problemler, hayır deme becerisinin olmayışı, yanlış ebeveyn tutumları, sağlıksız rol modellerin varlığı ve aile içi iletişim eksikliği ergenin baskıya boyun eğmesine neden olmaktadır.

Ergen bireyin akran baskısına yoğun bir şekilde boyun eğmesi, akranlarının istekleri doğrultusunda kararlar alıp gerçekleştirmesi, özellikle olumsuz bir baskı olduğunda, sağlıklı bir ergenlik dönemi yaşanması açısından sakıncalı olarak değerlendirilebilir. Ergenlik döneminde bireyin “kendini anlama ve değerlendirme” yeterliğini kazanması istenir. (Yeşilyaprak, 2002).

Akran baskısı, sözel ya da sözel olmayan mesajlarla uygulanabilir. Akran gruplarında yaşanan baskı sonucunda bazı ergenler risk alma davranışı ve suç kabul edilen davranışlar gösterebilir.

Risk alma davranışı, bireyin bir durum karşısında kendisini veya çevresini tehlikeye atabilecek bir davranış göstermesidir. Akran baskısı sonucunda ergenler; okuldan kaçma, kopya çekme, okula devamsızlık, akademik başarıyı düşürme, sigara ve alkol tüketme, bir başkasına baskı uygulama gibi farklı risk alma davranışları gösterebilirler.

Grup içerisinde risk alma davranışlarının ergenlere sağladığı, kendi hayatlarını kontrol etme, geleneksel topluma ve yetişkin otoritesine direnmenin ifadesi, kişisel kimliğini doğrulama, akran gruplarına kabul edilme ve gençlik kültürünü benimseme gibi olanaklar vardır. (Gonzalez ve diğerleri, 1994).

Ebeveynler neler yapabilir?

• Kendine güvenen kişiler akran baskısına daha az boyun eğerler. Çocuğunuzu kendine güvenmesi için destekleyebilirsiniz.
• Çocuğunuzla, arkadaş ilişkileri hakkında konuşabilir, arkadaş grupları içerisinde kendi değerlerini ve haklarını nasıl koruyabileceğini tartışabilirsiniz.
• Çocuğunuza olumsuz akran baskısının ne olduğunu öğretebilirsiniz. Arkadaş grupları içerisinde alınan olumsuz kararların onun hayatında ne gibi etkiler yaratabileceğini konuşabilirsiniz.
• Bireylerin sözel olan (reddetme becerileri, hayır diyebilme, ricada bulunma, hakkını arama vb.) ve sözel olmayan (ses tonu, konuşmanın hızı ve akıcılığı, göz kontağı, yüz ifadesi vb.) kendini ifade etme becerilerini öğrenmeleri, akran baskısıyla baş edebilmelerine yardımcı olur. Küçük yaşlardan itibaren çocuğunuzun bu becerileri kazanmasını sağlayabilirsiniz. Bu becerilerin kazanılması için örnek senaryolar bulup, o senaryolar üzerinden canlandırmalar yapabilirsiniz.
• Bireylerin akran baskısına boyun eğmesinin en temel nedenleri; kabul edilme, takdir görme ve sevilmeye duyulan ihtiyaçtır. Bu ihtiyaçlarını hayatlarındaki başka ilişkilerde karşılayamayan bireyler olumsuz arkadaş gruplarında bu ihtiyaçlarını gidermeye çalışmaktadırlar. Bu sebeple; öncelikle aile ortamından başlayarak gençlere sevilip sayıldıkları, saygı gördükleri, yargılanmadan dinlenebildikleri, kabul gördükleri, desteklendikleri ortamlar sağlanmalıdır.
• Küçük yaştan itibaren çocuk için olumlu, tutarlı, sosyal, birbiriyle iletişim kuran, destek olan, çocuklara hem sorumluluk hem de söz hakkı verilen bir aile ortamı yaratılması bireyin ileriki yaşlarda daha işlevsel baş etme becerileri geliştirmesine ve sağlıklı bir kişilik yapısına sahip olmasına temel hazırlar.
• Çocuğunuzu iyi arkadaşlar edinmesi için teşvik edebilirsiniz. Çocuğunuzun arkadaşlarını ve ailelerini tanımak, nerede kimlerle olduğunu ve ne yaptığını bilmek onun güvenliği açısından önemlidir.
• Çocuğunuz olumsuz bir arkadaş edindiyse, o arkadaşını eleştirmek yerine onun olumsuz bulduğunuz davranışları tartışabilirsiniz.
• Çocuğunuzla, yaşadığı bir problem olduğunda kimlerle paylaşabileceğini, kimlerden destek talep edebileceğini belirleyebilirsiniz.

 

Uzm. Psk. Sinem GÖKÇE

İTK Okulları PDR Bölümü

Kaynakça

Gonzalez, J.T. ve diğerleri (1994). Adolescents’ perceptions of their risk taking behavior, Adolescence, 29 (115), 701- 709.

Yeşilyaprak, B. (2002). .Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Yıldırım, M. (2007). Şiddete Başvuran ve Başvurmayan Ergenlerin Yalnızlık Düzeyleri ve Akran Baskısı Düzeyleri Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.